Ἡ περιφανεστάτη Χαλδία, ἡ δεξαμενή αὕτη τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἐν Εὐξείνῳ Πόντῳ, ἐσεμνύνετο διά τήν ἄχρι τοῦ ἐπαράτου ἐκπατρισμοῦ λειτουργίαν εἴκοσι ἱερῶν μοναστηρίων, ἑπτά ἀνδρώων καί δεκατριῶν γυναικείων.

Τά ἐνδιαιτήματα ταῦτα τῆς εὐσεβείας τῶν ἀοιδίμων προπατόρων ἡμῶν ἀνεδείχθησαν κιβωτοί σωτηριωδέσταται ἐν καιροῖς καί χρόνοις χαλεποῖς, διασώσαντα τήν ἀμώμητον Ὀρθόδοξον πίστιν καί τόν ἐθνισμόν τῶν πατέρων ἡμῶν.

Μεταξύ αὐτῶν συγκαταριθμεῖται καί ἡ πλησιόχωρος τῇ πρωτευούσῃ τῆς Χαλδίας Ἀργυροπόλει Ἱερά καί Σεβασμία Βασιλική, Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή μονή τοῦ Ἁγίου Ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ τροπαιοφόρου, ἐπωνυμουμένη Χουτουρᾶ ἐκ τοῦ πλησιοχώρου χωρίου.

Ἡ μονή ἀνέδειξεν ἄνδρας οὐκ εὐκαταφρονήτους, ἰδίᾳ ἐν τῇ ζοφερᾷ ἐποχῇ τῆς ὀθωμανικῆς δουλείας, διακριθέντας διά τήν ἁγίαν των βιοτήν, τήν πρός τά γράμματα ἔφεσιν καί τήν ἐν τοῖς πέριξ σύστασιν ἑλληνικῶν σχολείων. Ἐξ αὐτῆς παρέλαβεν ἡ Ἐκκλησία ἱκανωτάτους ἱερομονάχους, ἀναβιβάσασα αὐτούς εἰς περιβλέπτους ἀρχιερατικούς θρόνους τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί τοῦ Πατριαρχείου Ἀντιοχείας, οἵτινες διά τῆς θεοφιλοῦς καί ἐθνωφελοῦς των πολιτείας ἐτίμησαν τήν Ἐκκλησίαν καί τό Γένος. Περί τῆς Ἱερᾶς ταύτης μονῆς οὐδέν αὐτοτελῶς ἐγράφη, εἰμή μόνον σποραδικῶς εἰς μελέτας ἱστορικάς καί τοπογραφικάς περί τῆς Χαλδίας. Ὁ ἀείμνηστος διδάσκαλος Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης (Κάνις), (Ἀργυρόπολις 1881 - Ἀλεξανδρούπολις 1971), κατά Μάϊον τοῦ 1907 ἐδέχθη τήν προτροπήν τοῦ τότε καθηγουμένου τῆς μονῆς ἀρχιμανδρίτου Ἀνθίμου Μαζμανίδου τοῦ Σανταίου καί ἀνέλαβε τήν ἐκπόνησιν τῆς καταγραφῆς τῆς ἱστορίας τοῦ ἱεροῦ τούτου σκηνώματος, ἀποπερατώσας αὐτήν ἐν Ρωμανοπόλει (Ἐρζιτζάν), ὅπου ὑπηρέτει ὡς διδάσκαλος κατά τά ἔτη 1907 – 1908…

(Απο τον πρόλογο του Σεβ. Μητρ. Δράμας κ. Παύλου)